menlik.com Menlik, Мелник, Μελένικο
Derleme 

Menlik, Мелник, Μελένικο

Ömer Faruk Menlik 1 yorum , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

        Sitemizin varoluşunun sebebi olan Menlik soyismi, sadece Türkiye değil, Dünya’nın birçok farklı bölgesinde de karşılaşılabilen bir sözcüktür. Orta Asya civarında bulunan çoğu Türki topluluğun lehçelerinde men kelimesi “ben”in, menlik ise “benlik”in anlamında kullanılmaktadır.1 Türki diller içinde ben-benlik haricinde başka bir anlamı bulunmamaktadır.2 Fakat Antalya’nın Serik ilçesine bağlı Kumköy yöresinde “Tuzlu sularda yaşayan bir balık türü”, menlik olarak adlandırılmıştır.3 


        Türkiye dışında menlik kelimesinin kullanımlarını araştırmaya başlarsak; en doğru tercih Bulgaristan’dan yola çıkmak olacaktır. Bugün Bulgaristan’ın Blagoevgrad Bölgesi’nin, Sandanski Belediyesi’ne bağlı bulunan Melnik şehri4; Osmanlı hükümranlığı zamanında Menlik olarak anılmaktaydı. Arkeolojik kanıtlara göre bölgeye ilk yerleşenler, meşhur gladyatör Spartacus’ün de ait olduğu Trakyalı Medi kabilesidir. Yüzyıllar sonra bölgeye Antik Romalılar yerleşmiş ve bugün de ayakta bulunan köprüyü inşa etmişlerdir. İlerleyen dönemlerde ise Slavlar bölgeye yerleşmişler ve kasabanın etrafının kireç taşı/beyaz kil ile çevrili olmasından dolayı bu sözcüğün Bulgarcası olan мел(mel)’den türettikleri Melnik adını kasabanın adı olarak belirlemişlerdir.5 Melnik kasabası 1. Presyan’la birlikte Birinci Bulgar İmparatorluğu olarak da bilinen Tuna Bulgar Devleti’nin parçası haline gelmiş ve 836-852 yılları arasında bayındır edilmiştir. 1209’da Asen Hanedanı’ndan Alexius Slav’ın yönetiminde feodal bir prensliğin başkenti olarak bağımsızlığına kavuşmuş, bu dönemde ekonomik ve kültürel bir sıçrama görülmüştür.

Alexius Slav'ın Melnik'teki kalesi

Alexius Slav’ın Melnik yakınlarındaki kalelerinden birisi.

        Melnik kasabası 1218-1241 yılları arasında İkinci Bulgar İmparatorluğu’nun lideri Çar 2. Ivan Asen zamanında da Venedik kontrolündeki Dubrovnik’le gümrüksüz alışveriş anlaşmalarıyla gelişmeye devam etti. 14. ve 15. yüzyıllarda Bulgar toprakları Osmanlı akınlarıyla fethedilmiş ve 545 yıl boyunca Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Melnik kasabası da bu dönemde Menlik adıyla anılmış ve Türkleştirilmiştir. Kasaba ilk dönemlerde Rumeli Beylerbeyliği’ne bağlı Selanik sancağının kazasıydı. 1826 yılında Rumeli Beylerbeyliği’nin kaldırılmasıyla Selanik’le beraber Yanya, Manastır ve Edirne eyalet olmuştur.6 Menlik kazası, Köstendil sancağına bağlanmıştır. 1864 yılında ise Tuna Vilayet Nizamnamesi ile eyalet sistemi kaldırılarak, Fransa’dan ithal edilen vilayet sistemi ile idari yapı düzenlenmiştir.7 Bunun üzerine Selanik, vilayet olmuş ve Menlik de Selanik vilayetine bağlı Siroz(Serez) sancağına bağlanmıştır, 1912 yılına kadar da idari yapılanması bu şekilde olmuştur.8

  • 1326-1826 arası: Rumeli Beylerbeyliği > Selanik Sancağı > Menlik Kazası > Menlik Merkez Nahiyesi
  • 1826-1864 arası: Selanik Eyaleti > Köstendil Sancağı > Menlik Kazası > Menlik Merkez Nahiyesi
  • 1864-1912 arası: Selanik Vilayeti > Siroz Sancağı > Menlik Kazası > Menlik Merkez Nahiyesi

Menlik halkı üzümcülük, sirkecilik ve şarapçılık yapardı. Tarım ve hayvancılık köylülerin ana geçim kaynağıydı. 1699’da Rumeli’de baş gösteren büyük veba salgınında Menlik ve köylerinde çok büyük nüfus kayıpları oldu. Menlik’te, 1835’de kalpazanlık olayları yaşanmış ve suç aletleri ele geçirilmesine rağmen kalpazanlar kaçmışlardır. 1878’de Menlik bir telgraf hattı ile bütün merkezlere bağlandı. Bunun üzerine kasabada ilk postane teşkilatı kuruldu.9 

        18. yüzyılın sonlarında Menlik’te 1300 hane, 70 kadar da kilise vardı fakat çıkan bir yangında bunların neredeyse tamamı yok olmuştur. Menlik, o yangından sonra ne kadar tekrardan inşa edilse de, bir daha iflah olmamıştır. 

        Menlik kasabası 17. ve 18. yüzyıllarda ise tütün ve şarap üretimiyle ün salmıştır. Üretilen şaraplar İngiltere ve Avusturya’ya ihraç edilmekteydi, Menlik aynı zamanda dekorasyon ve ahşap oymacılığında da bilinen bir kasaba olmuştur.10 Menlik kazasındaki mahalleler şu şekilde sıralanabilir: Armen Mahallesi, Ermiş Mahallesi, Hristos Mahallesi, Karasna Mahallesi, Kilise Mahallesi, Meckol Mahallesi, Metrepolit Mahallesi, Nikola Mahallesi, Rum Mahallesi, Todor Mahallesi ve Zayiç Mahallesi. Menlik’te bazı önemli cami, vakıf ve yer isimleri ise şöyledir: Cami-i Atik Vakfı, Sultan Selim Vakfı, Sultan Bayezid Vakfı, Mihrimah Sultan Evkafı, Sırçalar Mescidi, Sofu Koca Mehmed Paşa Vakfı(çiftlik), Kabator Çiftliği, Lektor Diryecine Çiftliği, Şad Yaylası, Fersta Derbendi.9 

        Münevver Ayaşlı, Rumeli ve Muhteşem İstanbul kitabında; Menlik’ten ilk olarak şöyle bahsetmektedir:

Biz hepimiz Rumeliliyiz, Rumeli’nin resmî ve mekteplerde okutulan adı “Avrupa-i Osmanî” idi. Ablam merhume, ağabeyim merhum ve ben Selanik’te dünyaya gelmişiz. Babam Menlikli, annem Manastırlı. Menlik bizim idi, şimdi Bulgaristan hudutları içinde. Manastır da bizim idi, şimdi Yugoslavya hudutları içinde. Bu doğum yerlerimizin üçü de yani Selanik, Manastır ve Menlik, Avrupa-i Osmanî denilen Rumeli vilayetleri ve kazaları idiler.11 

Ayaşlı’nın kitabından bir bölüm olan “Menlik ve Dedem”e ise buradan ulaşabilirsiniz.

        Menlik’te Osmanlı egemenliği döneminde Yunanlar, Bulgarlar, Türkler, Vlahlar ve Çingeneler yaşamaktaydı. Kasabanın çoğunluğu Yunan olmakla birlikte, kasaba İstanbul’daki patrikhanenin bölgesi içindeydi.12 28 Şubat 1870 tarihinde Bulgarların, dini olarak İstanbul’daki Rum Ortodoks Patrikhanesi’nden ayrılmasına ve kendi kiliselerini kurmalarına Sultan Abdülaziz tarafından izin verilmiştir.13 Bunun üzerine Menlik’in Kashina köyünde doğmuş bir papaz olan Atanas Pavlov tarafından İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi’nden ayrılma deklarasyonu imzalanmıştır. Menlik’te bir Bulgar okulu da kuran Pavlov İstanbul ve çevresine gelerek Bulgar halkının eğitimine maddi destek toplamıştır.14 Pavlov 1878’de Osmanlı İmparatorluğu’ndan özerkliğini kazanan Bulgaristan’da; Melnik Belediyesi‘nin kurucuları arasında da yer almıştır.14 Bölgedeki Yunan-Türk-Bulgar kapışması 1912-13 Balkan Savaşları’yla birlikte Yunanların aleyhine sonuçlanmış, 20.000’lik nüfusun çoğunluğunu oluşturan Yunanlar bölgeden ayrılmak zorunda kalmıştır.15 

        19. yüzyılda Osmanlı’nın son demlerinde bulunmasından dolayı kendini bir orada bir burada bulan Menlik kasabası ilk olarak 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı ile Rusya‘ya geçti, fakat 1878 Berlin Anlaşması’yla Osmanlı İmparatorluğu’na geri verildi.16

        1889 senesinde Şemseddin Sami Bey’in yazdığı Kâmus-ül A’lâm isimli eserde ise Menlik’ten şöyle bahsedilmiştir: 

Selanik vilayetinin Siroz sancağında ve Siroz’un 55 kilometre şimâl-i garbîsinde (kuzey-batı) olarak Karasu (Ustruma) nehrine tabi bir çayın üzerinde ve dağlık bir mahalde kaza merkezi bir kasaba olup 2374 ahalisi, 2 camii, 22 kilisesi, bir Müslim, iki Rum ve bir Bulgar mektebi, bir büyük çalar saati, 1905 dükkânı ve bir ipek fabrikası vardır.

Menlik kazası cenûben (güney) nefs-i Siraz, şarken (doğu) Nevrekop, şimâlen (kuzey) Cuma-yı Bâlâ, garben (batı) dahi Petriç kazalarıyla mahduddur. Hudud-i garbiyesini Karasu (Ustrum) nehri ayırıp bütün arazisi dağlıktır ve bu dağlardan inen birçok dereler nehr-i mezkûra dökülür. Arazi-yi mezrûa ancak elli altmış bin dönümden ibaret olup sair tarafları taşlıktır. Başlıca mahsulatı buğday, çavdar, yulaf, arpa, darı, mısır, pirinç, tütün, pamuk, susam ve haşhaştan ibarettir. Bağları 13.600 dönüm kadar olup senevî bir milyon kıyyeden ziyade şarap imal olunur. Meraları 10.000, çayırları 4000 ve ormanları 160 dönüm kadardır. Hayvanat-ı ehliyesi 45.000 koyun, 35.000 keçi, 5000 sığır, 2000 domuz, 2000 merkep, 650 beygir ve 250 ester raddelerindedir. Senevî 30.000 kıyye kadar yapağı ve 7000 kıyye keçi kılı çıkar. Mukaddema hayli ipek böceği yetiştirip birkaç harir fabrikası varken tohuma düşen hastalık üzerine pek azalmıştır. Arı kovanları 2352 adedinde olup hayli bal ve balmumu çıkar.

Kaza 50 karyeden mürekkeb olup 19.424 ahali ile meskundur. Ki bunların 11.093 ü Bulgar, 4725 i İslam ve Türk, 2139 u Rum, 1351 i Çingene ve 126 sı Vlahtır. Kaza dahilinde 17 cami, 2 medrese, 17 mektep, 42 kilise, 5 hamam, 243 dükkan, 6 mağaza, 15 han, 3 pirinç (?), 2 pamuk makinesi, 10 hazar, 1 ipek fabrikası ve 65 değirmen mevcuttur. Varidat-ı seneviyesi 19.000 lira raddelerindedir.17

Kamusul Alamda Menlik

        Menlik’in Osmanlı İmparatorluğu’nun elinden kesin olarak çıkışı ise Birinci Balkan Savaşı’na rastlamaktadır. Bulgarlar, Sırplar ve İngiliz destekli Yunan ordusu Osmanlı’nın Avrupa topraklarını tarumar edip bir bir ele geçirirken 27 Ekim 1912’de Selanik, Yunan ordusu tarafından ablukaya alınmıştı. Akabinde İzmir’de Yunan’a ilk kurşunu sıkan kişiyle ironi olacak bir isim taşıyan Hasan Tahsin Paşa, Selanik üzerindeki 482 yıllık kesintisiz Osmanlı egemenliğini tek kurşun atmadan bitiren anlaşmayı imzaladı.18, 19 8 Kasım 1912’de şehir tamamen Yunan ordusunun eline geçmişti. Menlik’i de işgal edenler Yunanlardı fakat kesin olarak hangi günde, hangi anlaşmayla Osmanlı’nın elinden çıktığını bilememekle beraber; Selanik’ten önce olduğunu tahmin etmekteyiz.

        Osmanlı İmparatorluğu’ndan koparılan parçaların arasında aslan payını alan Bulgarların çok fazla toprak aldığını düşünen Yunanlar, Romanlar ve Sırplar; Bulgaristan’a saldırarak İkinci Balkan Savaşı’nı başlattılar. 10 Ağustos 1913’te Bulgarlar’ın mağlup olduğu Bükreş Anlaşması’yla sabitlendi ve savaş sona erdi. Fakat toprakların yeniden pay edilmesinde Menlik, savaşın kaybedeni olan Bulgaristan’a verildi. Bölgedeki Yunanlar, Yunanistan’a göç etmek zorunda kaldı. Bu tarihten beri Menlik bir Bulgar toprağıdır ve yeniden Melnik olarak adlandırılmaya başlamıştır.

        Şehir Bulgaristan yönetimine geçtikten sonra idari yapılanması ise şu şekilde olmuştur:20

  • 1913 – 1919 arası: Köstendil(Kyustendil) Askeri Bölgesi(Voenno Okrujiye) > ..?.. > Melnik Şehri(Grad)
  • 1919 – 1934 arası: Köstendil Bölgesi(Oblast) > ..?.. > Melnik Şehri
  • 1934 – 1935 arası: Sofya Bölgesi > ..?.. > Melnik Şehri
  • 1935 – 1941 arası: Yukarı Cuma Bölgesi > Svetivraçka İlçesi(Okrug) > Melnik Şehri
  • 1941 – 1944 arası: Sofya Bölgesi > ..?.. > Melnik Şehri
  • 1944 – 1949 arası: Yukarı Cuma Bölgesi > ..?.. > Melnik Şehri
  • 1949 – 1950 arası: Yukarı Cuma Bölgesi > Sandanski İlçesi > Melnik Şehri
  • 1951’den beri: Blagoevgrad Bölgesi > Sandanski Belediyesi(Obşina) > Melnik Şehri

        Blagoevgrad hakkında daha detaylı bilgi için buraya tıklayınız.

        Melnik şehrinin nüfusu21,22,23

31.12.1934 552
31.12.1946 472
01.12.1956 522
01.12.1965 551
02.12.1975 417
04.12.1985 330
04.12.1992 287
01.03.2001 243
2010 366
01.02.2011 217
31.12.2013 208

        Sağ tarafta da görülebileceği üzere, Melnik şehri 1934 yılından günümüze geldikçe sürekli bir nüfus kaybı yaşamaktadır. Buna sebep olarak Osmanlı dönemlerindeki doğal afetleri ve yangınları sayabileceğimiz gibi; Balkan Savaşları dolayısıyla Rumeli’yi terketmek zorunda kalan Türklerin Doğu Trakya topraklarına -yani bugünkü Türkiye Trakya’sı- iltica etmesini ve Bükreş Anlaşması’ndan sonra Melnik’in Bulgarların eline geçmesiyle, bölgedeki Yunanların da Melnik’ten göç etmek zorunda kalmasını da göz önünde bulundurmalıyız.

        Melnik, bu nüfus kayıplarıyla birlikte bugün Bulgaristan’ın en küçük ve en az nüfuslu şehri olarak geçmektedir. Fakat şehir statüsünü korumasının sebebi tamamen tarihi bir saygıdan ileri gelmektedir.

        Melnik bugün 100’den fazla tarihi eseri ve önemli doğa güzellikleriyle Bulgaristan’ın turist çeken önemli yerleşim birimlerindendir. Halkı 1300’lü
yıllardan beri bağlı olduğu geleneği sayesinde yani şarap üretiminden
geçimini sağlamaktadır. Bulgar şarapları arasında sert ve baharatlı bir
tadıyla tanınan Melnik hasadının İngiliz Başbakan Winston Churchill tarafından
da tanındığı ve sevildiğiyle ilgili malumatlar olsa da; bu iddiaların kaynağı sağlam değildir.

Melnik’ten bir kaç video:
https://www.youtube.com/watch?v=_c52gKBtv-U
https://www.youtube.com/watch?v=MqGrp2J5Lfc
https://www.youtube.com/watch?v=DPCFAzwQKrc
https://www.youtube.com/watch?v=NDTuAqmrYW8
https://www.youtube.com/watch?v=-hAef_bJwl0

Makaleyi kaleme alan:
Ömer Faruk Menlik

KAYNAKÇA

1. Dilçin, Cem(ed.). (1983). “Yeni Tarama Sözlüğü”, TDK Yayınları – 503: Ankara Üniversitesi Basımevi.
2. Atacanov, Ata (1922). Türkmendolu Yir Sözlüğü.
3. Sözce.com. Erişim: 14 Haziran 2016, http://www.sozce.com/nedir/224888-menlik (Ayrıca bkz: TDK Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü)
4. Bulgaristan, idari yapılanma olarak “Oblast” adı verilen bölgelere; bölgeler de “Obşina” adı verilen belediyelere ayrılmıştır. Belediyeler; “Grad” adı verilen şehirler, ve “Selo” adı verilen köylerden müteşekkildir. Her belediyenin, aynı ismi taşıyan bir de merkez şehri bulunmaktadır. Türkiye ile karşılaştırmak gerekirse: büyükşehir olmayan illere bakılabilir. Örneğin; Edirne ilinde Uzunköprü, Meriç, İpsala gibi ilçeler, aynı zamanda merkez ilçe olan Edirne ile beraber, il sınırlarını oluştururlar. Fakat İstanbul, Tekirdağ gibi büyükşehirlerde merkez ilçe bulunmaz.
5. Greenway, Paul (2002). Bulgaria. Lonely Planet. s.137
6. Wikipedia. Erişim: 14 Haziran 2016, https://tr.wikipedia.org/wiki/Rumeli_Eyaleti
7. Gençoğlu, Mustafa. (2011) “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi, 2(1):29-50, sf.35 – Ayrıca bkz: Torun, Fatih Sadık. (2012) “Osmanlı Taşra İdaresinin Yeniden Yapılanma Süreci (1842-1876)”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 32:81-97, sf.93
8. Tarih ve Medeniyet Dergisi, 20. Yüzyılda Osmanlı Vilayetleri, Erişim: 14 Haziran 2016, http://tarihvemedeniyet.org/documents/makaleler/20. yy Osmanli Vilayetleri.pdf
9. Balkanlar.net, (13 Nisan 2011), Erişim: 15 Haziran 2016, http://www.balkanlar.net/forum/index.php?topic=22988.0
10. Wikipedia. Erişim: 15 Haziran 2016, https://en.wikipedia.org/wiki/Melnik,_Bulgaria
11. Ayaşlı, Münevver. (2008) Rumeli ve Muhteşem İstanbul, Timaş Yayınları, sf. 9
12. Wikipedia. Erişim: 15 Haziran 2016, https://bg.wikipedia.org/wiki/Мелнишка_българска_община
13. Wikipedia. Erişim: 15 Haziran 2016, https://tr.wikipedia.org/wiki/Bulgar İsyanları
14. Wikipedia. Erişim: 15 Haziran 2016, https://bg.wikipedia.org/wiki/Атанас Павлов
15. Vorhees, Mara. (2009) Eastern Europe Travel Guide, Lonely Planet. sf. 157
16. Wikipedia. Erişim: 5 Ocak 2017, https://de.wikipedia.org/wiki/Melnik_(Bulgarien)
17. Sâmî, Şemseddin. (1889) Kâmus-ül A’lâm, Cilt 6, sf. 4454
18. Wikipedia. Erişim: 5 Ocak 2017, https://el.wikipedia.org/wiki/Θεσσαλονίκη
19. Kırbaki, Yorgo. Hürriyet Gazetesi, “Selanik’te bir mezar“, http://www.hurriyet.com.tr/selanik-te-bir-mezar-20987030 15 Temmuz 2012 (5 Ocak 2017)
20. Wikipedia. Erişim: 5 Ocak 2017, https://bg.wikipedia.org/wiki/Административно_деление_на_България
21. Bulgaristan Cumhuriyeti Milli İstatistik Enstitüsü. (2012) Преброяване На Населението Население По Области, Общини И Населени Места(Bölgeler, Belediyeler ve Yerleşimlere Göre Nüfus Sayımı), Cilt 1, Sayı 1, sf.37 ve 55
22. Guide-Bulgaria. Erişim: 15 Haziran 2016, http://bg.guide-bulgaria.com/sw/blagoevgrad/sandanski/melnik
23. Wikipedia. Erişim: 15 Haziran 2016, https://ru.wikipedia.org/wiki/Мелник

“Menlik, Мелник, Μελένικο” için bir yorum

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir